66031 Izrael widziany inaczej Leszek Koter 7 Azja Izrael izrael Morze Martwe Święte miasto - Jerozolima Śladami Krzyżowców, czyli dzieje wyprawy "Ostatnią Krucjatą" nazwanej W pace na Ben Gurionie Welocypedem przez piachy Bliskiego Wschodu Erec Israel, czyli zimowa wędrówka śladami Jezusa Podróżując po różnych krajach zawsze szukamy czegoś nadzwyczajnego i unikalnego co potwierdzało by słuszność podjętego przez nas celu wyprawy turystycznej. Kierujemy zazwyczaj swą uwagę na piękno natury oraz na obiekty związane z kulturą i cywilizacją danego narodu. Doszukujemy się historycznych związków między tymi elementami. Dziedzictwo historyczne Izrael niewątpliwie należy do tych nielicznych państw, gdzie na niewielkiej powierzchni, znajdujemy wiele elementów niepowtarzalnych w skali Ziemi. Tu, bardzo mocno historia ludzka wiąże się zarówno z położeniem geograficznym, jak i warunkami klimatycznymi i geologicznymi. Przez tysiące lat to środowisko naturalne było stymulatorem myśli ludzkiej, a tym samym cywilizacji i kultury. Po przejechaniu około 1500 km po drogach tego kraju zacząłem inaczej niż dotychczas na niego patrzeć i go oceniać. Kraj w pełni europejski, a jednocześnie korzeniami swymi tkwiący głęboko w czasach biblijnych i przeuroczych zakątkach wielkiej natury. Z tych względów w artykule wyeksponowałem te zagadnienia, które na co dzień umykają uwadze większości osób przybywających do Izraela. Wybierając się do Izraela, jako pielgrzym do Ziemi Świętej czy jako turysta, musimy wiedzieć o tym, że ten kraj to nie tylko: - Ziemia Obiecana dla milionów Żydów żyjących jeszcze w diasporze, jak i mieszkających w swej ojczyźnie, - Ziemia Święta dla chrześcijan wszystkich obrządków, - Ziemia, z której Mahomet wyruszył na Al. Burak`u - uskrzydlonym koniu o twarzy kobiety, w drogę do Nieba, gdzie zostały mu ujawnione wszystkie przekazania islamu, - Światowe Centrum Bahaizmu (Hajfa) - religii wywodzącej się z islamskiego ruchu mistycznego, której założycielem był prorok Baha Allaha (Wspaniałość Boga), To również unikalny skrawek naszej Ziemi, gdzie na powierzchni zaledwie 20700 km2 - czyli prawie równej terytorialnie powierzchni województwa podlaskiego (20180 km2), spotykamy się z krańcowo różnymi fenomenami przyrody, zabytkami wielu kultur i działalności człowieka z przeszło kilku tysięcy lat oraz podwalinami współczesnej cywilizacji. Będąc już w Izraelu, musimy uwzględnić w planach turystycznych również terytoria Autonomii Palestyńskiej na Zachodnim Brzegu Jordanu. Tereny te bowiem stanowią z punktu widzenia geograficznego, jak i historycznego, integralną całość z terytorium Izraela. Na tych ziemiach znajduje się niezliczenie wiele zabytków historycznych i ponad 3 tys. stanowisk archeologicznych. Tu w Dolinie Jordanu (Ubedija) odkryto kości przodka rodu ludzkiego, liczącego sobie około 1,4 mln lat - najstarsze ze znalezionych kiedykolwiek poza Afryką. W jaskiniach Galilei odkopano wiele szkieletów ludzkich sprzed 40-90 tys. jat będących jedynym na świecie dowodem bezpośredniej styczności neandertalczyka z nowym gatunkiem człowieka homo sapiens. Przed kilku laty w jaskini Amud nad Morzem Martwym natrafiono na szczątki szkieletu 10-cio miesięcznego dziecka - datowane na około 50 tys. lat. Cechy anatomiczne wskazują na neandertalskie pochodzenie tego niemowlaka. Patrząc chronologicznie na bieg dziejów tych ziem, to mamy tu pozostałości epoki kamienia (np. En Avdat, Telles-Sultan czy Wadi Khareitun), epoki chalkolitycznej (np. Arad, Megiddo czy Jerozolima), epoki żelaza (Beer Szewa, Dolina Cedronu w Jerozolimie) oraz okresów: kananejskiego, izraelskiego, babilońsko-perskiego, hellenistycznego, rzymskiego, bizantyjskiego, arabskiego, wypraw krzyżowych, mameluckiego i tureckiego, który trwał od 1516 r. do 1917 r. Każdy z tych okresów pozostawił tu swe ślady, bowiem ten region ze względu na swe położenie geograficzne, był przedmiotem ciągłych podbojów oraz przemieszczania się wielu ludów o różnorodnych kulturach. Na tych ziemiach są pozostałości najstarszej w historii ludzkiej cywilizacji miejskiej w Jerycho (ok. 10 tys. lat) oraz najstarszej kopalni i huty miedzi w Timnie (ok. 6 tys. lat). Przez te tereny przebiegała jedyna droga lądowa łącząca od kilku milionów lat dwa kontynenty - Afrykę i Eurazję. Tędy wiła się słynna Via Maris łącząca dwie wielkie cywilizacje starożytności - Egipt i Mezopotamię. Biorąc powyższe pod uwagę warto trochę czasu poświęcić na zwiedzenie chociaż kilku z około dwudziestu dużych muzeów gromadzących zbiory archeologiczne, etnograficzne, sztuki żydowskiej, arabskiej i bliskowschodniej. Wśród nich godne polecenia jest Muzeum Rockefellera gromadzące największe i najwspanialsze zbiory Orientu, a także Muzeum Izraela, w którym możemy podziwiać słynne zwoje z Qumram oraz kultową sztukę żydowską. Nie można pominąć muzeum Diaspory przedstawiającego historię narodu żydowskiego we wszystkich krajach świata - w tym i w Polsce oraz Yad Vashem - najważniejszego w Izraelu pomnika Holocaustu. Największe muzea koncentrują się w Tel Awiwie, Jerozolimie, Hajfie i Beer Szewie. Jeżdżąc po Izraelu, a jest tam około 3 tys. bardzo dobrych dróg, ze zdziwieniem stwierdzimy, że prawie w każdym mieście czy osiedlu rolniczym znajduje się jakieś muzeum, w którym są gromadzone różne pamiątki historyczne i archeologiczne z danego rejonu. Na terenie Izraela bez przerwy działają liczne ekspedycje archeologiczne izraelskie i zagraniczne. Pustynie i inne atrakcje przyrodnicze Poszczególne regiony Izraela są bardzo zróżnicowane pod względem klimatycznym jak i krajobrazowym. Kraj tren leży w strefach klimatu podzwrotnikowego (wybrzeże Morza Śródziemnego) i zwrotnikowego (rejon Elatu nad zatoką Akaba). Izrael jest krajem wyżynnym - łańcuchy górskie biegną południkowo, a ich najwyższe szczyty nie przekraczają wysokości 1200 m n.p.m. 60% powierzchni Izraela to pustynie - Negev i Judejska. Te dwie pustynie, mimo swego urzekającego piękna surowości, kolorytu i różnorodności form morfologicznych, są uporczywie omijane przez zagranicznych turystów, chociaż sieć bardzo dobrych dróg pozwala na dotarcie do najciekawszych rejonów. Pustynia Judejska, położona wzdłuż zachodniego brzegu Morza Martwego, stanowi wyżynę poprzecinaną głębokimi kanionami. Była ona w przeszłości miejscem pobytu tysięcy pustelników skupionych wokół licznych laur i monastyrów. Dotychczas zachowało się jeszcze sporo zabytków z tamtych czasów. Są również zabytki sięgające okresu rzymskiego i starsze. Na jej terenie żyje obecnie kilka szczepów Beduinów, którzy bardzo gościnnie przyjmują turystów w swych obozowiskach. Pustynia Judejska na południu przechodzi w pustynię Negev, na której dominują nagie skaliste szczyty oraz potężne płaskowyże poprzecinane głębokimi kanionami i wadi. Niezwykłymi zjawiskami geologicznymi na tej pustyni, są trzy największe na Ziemi zagłębienia, powstałe w wyniku erozji skał powierzchniowych. Procesy te zachodziły w okresie kilku milionów lat. Największe zagłębienie - Makhtesh Ramon liczy sobie 300 m głębokości, 8 km szerokości i 40 km długości. Budowa geologiczna i niespotykana powierzchnia tego "krateru" kojarzy się z krajobrazami Księżyca. Inną przyrodniczą atrakcją tej pustyni jest En Avdat - jeziorko położone w głębokim kanionie o bardzo stromych ścianach z dobrze widocznymi wylotami jaskiń, w których archeolodzy natrafili na ślady ludzkiego osadnictwa z górnego paleolitu i mezolitu (35-15 tys. lat p.n.e.). Na brzegach tego jeziorka rosną zielone krzewy i drzewa, co robi niesamowite wrażenie w porównaniu z pustynnym otoczeniem, gdzie panuje wyłącznie żar słoneczny i skały pozbawione jakiejkolwiek roślinności. Jeszcze większą atrakcją i niespodzianką dla turysty przemierzającego pustynię Nagew, będą ruiny miast i osiedli sprzed kilku tysięcy lat. Warto zwiedzić ruiny Tel Arad - miasta z wczesnej epoki brązu (ok. 4,5 tys. lat) oraz Avdat, Shift i Namshit - miasta Nabatejczyków, Rzymian i Bizantyjczyków (ok. 2 tys. lat). Jednak na terenie Izraela najbardziej fascynującym i niepowtarzalnym w skali całej Ziemi, jest głęboki rów tektoniczny, ciągnący się na przestrzeni ok. 400 km wzdłuż całej wschodniej granicy tego państwa. Jest on odcinkiem długiego (ok. 12 tys. km) wschodnio-afrykańskiego systemu ryftowego prowadzącego od Turcji przez Syrię, Liban, Izrael, Zatokę Akaba, Morze Czerwone, Wschodnią Afrykę i włączającego się w zachodniej części Oceanu Indyjskiego do wielkiego współziemskiego systemu ryftów oceanicznych. Jest to strefa czynna sejsmicznie od kilku milionów lat. Na terenie Izraela trzęsienia Ziemi również pozostawiły ślady. W czasach biblijnych zniszczone zostały na skutek trzęsień Sodoma, Gomora, Adma, Seboima i Segora oraz Jerycho. W 31 roku p.n.e. zrujnowana została osada Qumran nad Morzem Martwym, w 610 r. n.e. - Miasto Kafarnaum, w 749 r. miasto Beit Shean w 1759 r. miasto Safed, w 1837 znów Safed i Tyberiada. W 1903 i 1927 r. zostało uszkodzonych dużo budynków w Jerozolimie w tym i bazylika św. Grobu. Ostatnie trzęsienie ziemi miało miejsce w 1996 r. w rejonie Elatu - strat nie było, ale odczuwane było w całym Izraelu. Rów tektoniczny powstał na przełomie trzeciorzędu i czwartorzędu (ok. 2 mln lat). Ruchom ziemi w tych rejonach towarzyszyła silna działalność wulkaniczna - obecnie możemy jeszcze podziwiać na wzgórzach Golan łańcuchy wygasłych stożków wulkanicznych. Z ich szczytów roztaczają się wspaniałe widoki w promieniu kilkudziesięciu kilometrów - stąd widać w całej okazałości potężny masyw górski Hermonu ze szczytem o wysokości 2760 m n.p.m. po libańskiej stronie. U podnóża tego masywu bierze swój początek wielki rów tektoniczny tworząc piękną malowniczą Dolinę Hula oddzielającą Wzgórza Golan od Wyżyny Galilei. Tu ma swoje źródła Jordan i jego górne dopływy. W tym regionie warto zwiedzić, niezależnie od licznych starożytnych zabytków, Park Narodowy Hurshat Tal słynny z rosnących tu wiekowych dębów liczących sobie około 2000 lat. Po drodze na południe, można wstąpić do Rezerwatu Przyrody Hula, by podziwiać dziko rosnącą ciborę papirusową oraz stada pelikanów. Jadąc dalej wzdłuż Jordanu teren wyraźnie się obniża, osiągając przy brzegach jeziora Tyberiadzkiego (zwanego również Galilejskim, Genezaret czy Jam Kinneret) 212 m poniżej poziomu morza. Jezioro to o długości 21 km, szerokości 13 km i maksymalnej głębokości 48 m, jest jedynym zasobnym w wodę zbiornikiem, z którego Izrael czerpie wodę i rozprowadza ją, za pośrednictwem Krajowego Wodociągu, dla celów irygacyjnych po całym kraju. Można też wspomnieć, że ziemie uprawne w Izraelu stanowią około 4000 km2 (20% powierzchni kraju), z czego prawie połowa jest sztucznie nawadniana - z tych względów woda w gospodarce narodowej Izraela jest jednym z najważniejszych problemów. W dziedzinie technik irygacyjnych Izrael przoduje w skali światowej. Tyberiada i Jerycho Tyberiada, 30-to tysięczne miasto położone na zachodnim brzegu słynnego jeziora, jest świetną bazą wypadową dla zwiedzania sąsiednich historycznych miejscowości, wykopalisk archeologicznych i pomników przyrody. Samo miasto słynie od tysięcy lat z gorących, leczniczych źródeł zawierających sole siarki, hel i radon. W nowoczesnych klinikach, zatrudniających wybitnych lekarzy, leczy się choroby dróg oddechowych, choroby kręgosłupa, reumatyzm oraz niepłodność. Turystów przyciąga tu łagodny klimat oraz piękne plaże (w lecie temperatura wody dochodzi do 28 st. C). Jadąc dalej na południe, wzdłuż biegu Jordanu, należy poświęcić nieco czasu na zwiedzenie dwóch miast - Bet Shean i Jerycha. Historia ich sięga w daleką przeszłość - Bet Shean do ok. 5 tys. lat, a Jerycha aż ok. 10 tys. lat. Bet Shean od początku istnienia było ważnym miastem położonym na szlaku handlowym łączącym Afrykę z Azją. Miasto ulegało w swej historii, wielokrotnym zniszczeniom w czasie wojen lub trzęsień ziemi. Badania archeologiczne prowadzone na bardzo szeroką skalę wykazały pozostałości 18-to krotnej odbudowy tego miasta. Tu obecnie znajduje się najlepiej zachowany w Izraelu amfiteatr rzymski na 6 tys. widzów oraz cały kompleks ruin domów, łaźni i ulic z okresu bizantyjskiego. Warto to zobaczyć. Jerycho natomiast jest unikalną najstarszą na świecie osadą miejską. Zajmowała ona około 4 ha powierzchni i otoczona była wysokim kamiennym murem. Mur o długości około 700 m miał przy ziemi 3 m grubości. W niektórych odcinkach zachowały się jeszcze jego ruiny do wysokości 5 m. Szczególny podziw dla umiejętności budowniczych tych murów obronnych budzi wieża, zlokalizowana po wewnętrznej stronie muru. Ma ona średnicę 12 m i zachowanej wysokości ok. 9 m. Po zwiedzeniu wykopalisk starożytnego Jerycha należy również trochę czasu poświęcić imponującym ruinom pałacu Hiszama, wybudowanego przez kalifa Al-Walid ibn Jacyda w latach 743-744, w którym uwagę zwracają przepiękne mozaikowe posadzki. Samo miasto jest zieloną oazą pełną kwiatów, palm i drzew owocowych, położoną na głębokości 250-270 m p.p.m., w pustynnym krajobrazie rowu tektonicznego. Morze Martwe Jedynie 14 km dzieli Jerycho od północnych krańców Morza Martwego, które położone jest w głębokim zapadlisku, między surowymi zboczami Pustyni Judejskiej i masywem Gór Moab w Jordanii. Jest to najgłębsze na lądzie stałym, zagłębienie w skorupie ziemskiej. Brzegi tego Morza leżą 400 m p.p.m., a największa głębokość jego wynosi 433 m, czyli dno morskie sięga w tym miejscu 833 m poniżej poziomu Morza Śródziemnego. To Morze, zwane po hebrajsku Yam Ha Melah (Morze Słone), a po arabsku Bahr Lut (Morze Lota), ma powierzchnię ok. 920 km2, szerokość - 18 km i długość - 65 km. Północna część Morza jest głęboka (ok. 400 m), a południowa płytka (ok. 6 m). Poziom wody systematycznie opada (ok1m rocznie), co związane jest z jednej strony z bardzo silnym parowaniem (ok. 300 dni w roku bezchmurnych i wysoką temperaturą), a z drugiej strony z pozbawieniem dopływu ponad 600 mln m3 wody rocznie, z rzek - Jordanu i Yarmuku, pobieranej zarówno przez Izrael jak i Jordanię dla celów irygacyjnych. Silne parowanie sprawia, że zasolenie w tym Morzu osiąga ok. 30%. Woda ta, w porównaniu z przeciętną wodą morską, zawiera 20 razy więcej bromu, 15 razy więcej magnezu i 10 razy jodu. W tym niezwykłym środowisku żyje jedynie 11 gatunków bakterii. Człowiek w tej wodzie nie zatonie. Można, leżąc na plecach, czytać sobie książkę. Nad wodą unosi się wyraźnie widoczna, mglista warstwa powietrza zawierająca, oprócz pary wodnej, duże ilości bromu. Powietrze nad Morzem Martwym, ze względu na depresję, bogatsze jest również w tlen - zawiera go o 15% więcej niż na poziomie Morza Śródziemnego. Jest to najbogatszy w tlen obszar na Ziemi. Natura obdarzyła również rejon Morza wieloma gorącymi źródłami mineralnymi, bogatymi w siarkę, magnez i radon jak również złoża leczniczej borowiny. Szczególne właściwości lecznicze mikroklimatu, wód Morza i źródeł dały podstawy do rozbudowy ośrodków uzdrowiskowo-turystycznych w Ein Gedi, En Bogeg i Hammay Zohar, w których z dużym powodzeniem leczy się choroby skóry (szczególnie łuszczycę), alergię, astmę oskrzelową, reumatyzm i choroby kobiece. Zachodni brzeg Morza Martwego tworzą urwiste ściany płaskowyżu Pustyni Judejskiej, poprzecinane licznymi głębokimi kanionami, schodzącymi do poziomu morza. W obrębie tego brzegu na szczególną uwagę zasługują trzy miejsca - Qumran, Ein Gedi i Masada. Qumran to największa sensacja archeologiczna XX wieku. Znaleziono tu w 11 jaskiniach 850 zwojów rękopisów, ukrytych w amforach glinianych przez żydowską sektę Esseńczyków, którzy tu mieszkali w latach od ok. 140 r. p.n.e. do 68 r. n.e. Obecnie można zwiedzać ruiny osiedla oraz niektóre jaskinie. Ein Gedi jest przepiękną oazą pełną tropikalnej roślinności, sięgającą swą historią do zamierzchłych czasów biblijnych. W dwóch rezerwatach przyrody - Nahal David i Nahal Arugot turyści mogą podziwiać roślinność, strumienie i wodospady, jeziorka oraz jaskinie. Zwiedzać można ślady osadnictwa z VII wieku p.n.e., świątynię z końca epoki kamienia (ok.3 tys. lat p.n.e.) oraz ruiny starożytnej synagogi z III wieku n.e.. Ein Gedi jest również ośrodkiem kuracyjnym i turystycznym z, najchętniej odwiedzaną przez turystów, plażą nad Morzem Martwym. Zaledwie 17 km, na południe od Ein Gedi, znajduje się słynna ze swej historii Masada - zabytek pałacowo-forteczny zlokalizowany za szczycie masywu skalnego wznoszącego się 441 m ponad poziom Morza Martwego. Jest to obiekt, który plasuje się w Izraelu w czołówce miejsc godnych zwiedzania. Tu odbył się ostatni akt powstania Żydów przeciw okupacji wojsk rzymskich. Tu obrońcy Masady, po trzyletnim oblężeniu przez legion rzymski pod dowództwem Flawiusza Silwy, zamiast poddać się wybrali śmierć samobójczą - zginęło w ten sposób 960 obrońców. Obecnie można zwiedzić, u podnóża Masady, miejsca po kilku obozach rzymskich, a na szczyt Masady można wejść lub wjechać kolejką linową. Na szczycie istny raj dla turysty - ruiny umocnień fortecznych oraz przeszło trzydziestu obiektów. Z każdego punktu roztaczają się przepiękne widoki na wielkie zapadlisko w Ziemi, wypełnione wodą oraz na otaczające je góry zarówno po stronie Izraelskiej jak i Jordańskiej. W dole, u podnóża Masady, na tle słonej pustyni, zieleni się oaza pełna palm i kwitnących krzewów. Góry z soli Jadąc dalej na południe, wzdłuż coraz płytszego i bardziej zasolonego Morza Martwego, w pobliżu Sodomy, napotykamy jedyne w świecie pasmo górskie zbudowane wyłącznie z soli kamiennej (98% NaCL). Pasmo to o długości ok. 11 km i szerokości 3 km zawdzięcza swe istnienie wyparowaniu wody, wiele tysięcy lat temu, z Morza Martwego i znikomym opadom atmosferycznym w ciągu roku (ok. 50 mm). W tym paśmie górskim warto zwiedzić labirynty niezwykłych grot solnych wydrążonych przez wody opadowe. Przy jednej z nich stoi wysoka kolumna z soli, która według tradycji, uchodzi za żonę Lota zamienioną, ze względu na nadmierną ciekawość, w słup soli. Na południe od Sodomy ciągnie się, aż do Zatoki Akaba, pustynna dolina Arava pełna rozpadlin i niezwykle malowniczych krajobrazów - jest ona dalszym ciągiem wielkiego rozłamu tektonicznego. Jadąc samochodem główną drogą Nr 90, łączącą Morze Martwe z Eilatem, należy koniecznie zatrzymać się w miejscowości Timma aby zwiedzić unikalny w skali światowej Park Natury z pozostałościami kopalń i hut miedzi sprzed 6-ciu tysięcy lat. Są to najstarsze kopalnie podziemne i piece hutnicze jakie dotychczas znamy. Do dzisiaj zachowały się szyby kopalniane, chodniki i komory eksploatacyjne. W niektórych szybach występują dwa poziomy eksploatacyjne, połączone ze sobą krętymi schodami wykutymi w skale. Są też pozostałości pieców hutniczych. Patrząc na te zabytki sztuki górniczej i hutniczej wierzyć się nie chce, że ludzie wierzący przed 6000 lat posiadali taką wiedzę o budowie kopalń i pieców hutniczych, jak i o przetwórstwie miedzi. Warto tu jeszcze zwrócić uwagę na egipskie i medianickie rysunki naskalne, ruiny świątyni egipskiej Hathor z XIV w. p.n.e., jak i na resztki fortec obronnych i wież obserwacyjnych zlokalizowanych na szczytach skał otaczających kopalnie. Całość jest fascynująca i pozostawia niezatarte wrażenia. Na południowym krańcu rowu tektonicznego, w granicach Izraela, rozlokowany jest Eilat - miasto marzeń dla turystów. Tu głównymi atrakcjami są: gorący klimat, czyste i zawsze ciepłe morze, sporty wodne, prześliczne plaże i otaczająca miasto pustynia. Średnia temperatura powietrza w lecie wynosi 360C, zaś w zimie 240C (listopad-marzec). Elat jest jednym z niewielu miejsc w Izraelu, gdzie sprawy religijne czy polityczne schodzą na plan dalszy - tu życie toczy się nie w synagogach, meczetach czy kościołach różnych wyznań, ale na plażach, w morzu, na wycieczkach w pustynne góry i w nocnych klubach. Na szczególne podkreślenie zasługują tu rezerwaty przyrody raf koralowych, akwaria z florą i fauną morską oraz podwodne obserwatorium, gdzie można godzinami podziwiać życie w morzu. /artykuly,,116 ARTYKUŁY KRAJE GALERIE AKTUALNOŚCI PATRONATY TAPETY PROGRAM TV FORUM KSIEGARNIA BILETY LOTNICZE O Geozecie Reklama Polityka prywatności i pliki cookies Warunki użytkowania Kontakt Izrael izrael 66